Multimedia, bestandstypes en converteren

In de ideale digitale wereld is beeld beeld en geluid geluid. De harde realiteit is dat er van deze groepen media honderden soorten bestaan, elk met hun specifieke voor- en nadelen. Gelukkig zijn er oplossingen waarmee u door de bomen het bos blijft zien. En horen, zo u wilt.Of u nu video bewerkt of teksten schrijft, geluiden opneemt of foto's verfraait, ieder programma werkt met een of meer bestandstypen. Veel programma’s hebben zelfs een eigen bestandsformaat. Voor een groot deel is dat ingegeven door marketingtechnische overwegingen, andere bieden daadwerkelijk voor dat bestand unieke mogelijkheden. Zo bevat het psdformaat van Photoshop specifieke kenmerken, die verloren kunnen gaan bij het omzetten naar een andere indeling.
Feit is dat er onnoemelijk veel soorten bestanden bestaan en dat komt de uitwisselbaarheid bepaald niet ten goede. Zo kan het gebeuren dat u een videobestand met het ene programma niet kunt bekijken, terwijl een ander programma het moeiteloos afpeelt. Eén troost: meestal kan een programma naast bestanden in de eigen indeling met tientallen andere soorten overweg. U kunt de 'vreemde' bestanden dan wel openen en opslaan als bekende typen. Voor veel soorten bestaan bovendien losse conversieprogramma's, waarmee u snel en eenvoudig bestanden omzet om ze voor een bepaald programma geschikt te maken. De nieuwste trend is de online converter, waarbij u alleen nog maar het gewenste bestand hoeft te up- en downloaden. In het kader verderop leest u daar meer over.

Audio: mp3

Als het gaat om geluidsfragmenten, kunnen we niet om mp3 heen. Internet en mp3 sluiten uitstekend op elkaar aan en zijn vrijwel gelijktijdig voor het grote publiek beschikbaar gekomen; succes gegarandeerd met deze combinatie. Het geheim van mp3 – en van veel andere bestandstypen, waarover later meer – zit hem in het slimme compromis tussen bestandsgrootte en geluidskwaliteit. Totdat mp3 er was hadden internetters de keuze uit twee kwaden: ofwel genoegen nemen met geluid van een abominabele kwaliteit, ofwel uren wachten op een enkel nummer. Zeker in de begindagen was snelheid de grootste makke van het net. Mp3 verkleint muziek met een factor tien (afhankelijk van de compressie) en met eenzelfde factor de tijdspanne waarna het bestand op de eigen harde schijf staat. De kwaliteit blijft daarbij zeer acceptabel, waardoor het voordeel ruimschoots opweegt tegen het nadeel. Een eigenschap van mp3 is dat het recept om dergelijke bestanden te maken en af te spelen is gepatenteerd. Dat betekent dat makers van soft- en hardware moeten betalen voor het gebruik van mp3.
Een nadeel voor de entertainmentindustrie en een voordeel voor de consument is de onmogelijkheid digitaal rechtenbeheer aan mp3 te koppelen. Dus is niet af te dwingen dat er voor muziek wordt betaald. Het delen van muziek gebeurt dan ook voornamelijk in dit formaat.

Audio: ogg en wav

Een alternatief voor mp3 dat het eerste nadeel niet heeft is Ogg Vorbis. Het is ontwikkeld door de open source gemeenschap, die werkt met een licentiesysteem zonder patenten. Behalve dat het in elk opzicht gratis is, kent het een betere verhouding tussen compressie en geluidskwaliteit dan mp3. Dat is overigens vooral te danken aan de voortsschrijdende techniek gedurende de dertien jaar die er tussen de ontwikkeling van beide bestandstypen zit. Ogg Vorbis werkt wel volgens dezelfde zogeheten psychoakoestische compressie als mp3. Bepaalde informatie wordt weggelaten zonder dat de hersenen dat merken. De luisteraar merkt daardoor niets van dat gemis.
Echte audiofielen halen hun neus op voor alles wat naar compressie ruikt. Een cd is eigenlijk ook slechts een benadering van de werkelijkheid, vandaar dat zij eigenlijk het liefst luisteren naar een grammofoonplaat. Voor digitale verwerking is het weggooien van informatie nu eenmaal noodzakelijk, al komt super audio cd wel zeer dicht in de buurt van het in dit opzicht superieure analoge signaal van de plaat. Voor de overgrote meerderheid van de mensen is cd-kwaliteit echter meer dan goed genoeg.
Het formaat waarin u dergelijke bestanden kunt opslaan op de harde schijf en bewerken met een Windowspc is wav. Doordat het ongecomprimeerd is, neemt het relatief veel schijfruimte in en vraagt het bewerken ervan het nodige van de processor. Gezien de ontwikkelingen op dit gebied is dat voor moderne pc's niet snel meer een probleem, zolang het niet om duizenden nummers gaat. Wav is zeer geschikt als bronbestand, om te bewerken of op cd te branden. Voor verspreiding over internet of permanente opslag voor afspelen via een mediaspeler zijn er slimmere oplossingen.

Audio: aac en wma

Behalve de genoemde formaten mp3 en Ogg Vorbis, bestaan er compressiemethoden die het geluid helemaal intact laten.Vergelijkbaar met zip, waarbij het bestand kleiner wordt zonder informatieverlies (zie kader Compressie). Ape en Flac zijn daartoe beide in staat. De compressie is aanzienlijk kleiner dan bij de eerder genoemde methoden (ongeveer tot de helft van het bronbestand) maar in pure cd-kwaliteit. Voor de meest kritische luisteraar is dit nog acceptabel, terwijl er wel tweemaal zoveel nummers op dezelfde harde schijf passen. Er bestaan uiteraard nog veel meer audioformaten, te veel om hier te bespreken. Twee mogen er niet ontbreken: aac van Apple (iTunes) en wma van Microsoft. Hoewel deze formaten ook zeer veel worden gebruikt, staan ze qua populariteit nog niet in de schaduw van mp3. Dat geldt helemaal voor het min of meer geflopte Atrac-formaat van Sony.

Audio: converteren

Voor het uitwisselen van de vele audioformaten zijn diverse programma's beschikbaar. Switch Audio File Converter is echter een duizendpoot die ook nog eens niets kost! De gratis versie heeft ten opzichte van de betaalde als enige beperking het aantal exportformaten. U vindt het programma hier.

Afbeeldingen: jpg, tiff en raw

Compressie

Als er aan bandbreedte, opslagruimte en verwerkingscapaciteit geen limiet bestond, zou het digitale leven zoveel eenvoudiger zijn. Maar net als in de rest van de wereld, hangt ook in de techniek alles van compromissen aan elkaar. Juist het zoeken naar het optimum tussen kwaliteit en kwantiteit, waar het bij comprimeren om gaat, resulteert in de verschillende typen bestanden.
Er zijn twee benaderingen van compressie: met en zonder gegevensverlies. Comprimeren met verlies heeft als voordeel de veel hogere compressiefactor, dus kleinere bestanden. Het is echter onomkeerbaar, dus de kwaliteit wordt erdoor aangetast. Verliesloze compressie behoudt de oorspronkelijke kwaliteit, maar drukt bestanden aanzienlijk minder goed in elkaar. Ook hier hangt het geheel van de toepassing af wat de beste optie is. Speelt grootte een ondergeschikte rol, dan verdient de verliesloze variant wel altijd de voorkeur. Bij het omzetten van het ene formaat in het andere gaat het er altijd om wat u precies wilt met het bestand. Is het bijvoorbeeld bedoeld om per e-mail te versturen, dan is de grootte vaak doorslaggevend. Als u weet welke mediaspeler de ontvanger gebruikt, hoeft u zich alvast niet druk te maken over het type. Bij plaatsing op een webpagina is dat niet zo, waardoor u naast de bestandsgrootte rekening zult moeten houden met zeer uiteenlopende typen spelers. Gebruik van exotische bestandsformaten is uit den boze.Wat mp3 is voor geluid, is jpg voor beeld. De overeenkomsten tussen die twee zijn treffend: ook jpg verkleint het bronbestand aanzienlijk, zonder de kwaliteit al te zeer aan te tasten. Vooral bij foto's in hoge resolutie kan het gebruik ervan vele megabytes schelen. Om deze reden is jpg de standaard voor gebruik van foto's op internet.
Toch kan het voordelen hebben met andere bestandstypen te werken. Tijdens het bewerken in een programma als Photoshop bijvoorbeeld, gaat erg veel informatie verloren als u jpg als bron gebruikt. De jpg-compressie stapelt zich bij het opslaan op de al aanwezige compressie en is niet langer onzichtbaar. Dat verergert elke keer dat u dat bestand opent, bewerkt en weer opslaat. Net als mp3 kunt u jpg dus beter alleen voor het eindresultaat gebruiken, waarbij u het oorspronkelijke bestand bewaart.
Dit kan niet altijd, aangezien de meeste digitale camera’s louter jpg's produceren. Het is daarom raadzaam de camera zo mogelijk in te stellen op een zo hoog mogelijke kwaliteit. De duurdere modellen hebben vaak de mogelijkheid foto's te bewaren als tiff- of zelfs raw-bestand. De kwaliteit daarvan is ongeëvenaard, maar belangrijke geheugenkaart en de traagheid waarmee die grote bestanden worden weggeschreven. Tiff kent (optioneel toe te passen) verliesloze compressie, vergelijkbaar met flac en ape bij audiobestanden. Raw bevat de meeste beeldinformatie van allemaal en levert daardoor met afstand de hoogste beeldkwaliteit. Vanwege het bewerkelijke karakter ervan, in combinatie met de bestandsgrootte en de vereiste software om het te kunnen bewerken en bekijken, is raw echter niet populair bij het grote publiek.

Afbeeldingen: gif en png

Afgezien van bovengenoemde typen is aan afbeeldingsformaten bepaald geen gebrek. Enkele mogen hier niet onvermeld blijven. Windows' eigen formaat is bitmap, met de extensie bmp. Net als tiff bevat dit formaat volledige informatie over iedere beeldpunt. Bmp is bovendien ongecomprimeerd, waardoor een afbeelding relatief veel schijfruimte inneemt. Prima als bronbestand dus, maar dat is het wel zo'n beetje. Tot voor kort was gif razend populair. Dat heeft alles maken met de bescheiden grootte van de bestanden, wat in de tijd van de analoge modems een groot voordeel was. Gif-afbeeldingen bevatten maximaal 256 verschillende kleuren, waardoor ze lekker compact blijven. Nadeel is dat het gif-formaat daarmee feitelijk ongeschikt is voor foto's (zwart-wit uitgezonderd). Het gebruik ervan is dan ook behoorlijk op z'n retour. Twee lollige eigenschappen houden het formaat nog overeind: u kunt meerdere gifs achtereen plaatsen en zo een animatie maken. Ook kunt u een van de 256 kleuren aanwijzen als transparante 'kleur', zodat u een afbeelding vrijstaand kunt maken. Daarbij ontbreekt het gebruikelijke rechthoekige kader om het plaatje.
De beste eigenschappen van jpg en gif worden gecombineerd in het relatief nieuwe png. Met name de mogelijkheden voor transparantie zijn zeer uitgebreid. Zo kunt u voor iedere afzonderlijke pixel de mate van transparantie bepalen, vergelijkbaar met de Bureaubladpictogrammen van Windows XP en de gadgets in Windows Vista. Png kent verliesloze compressie, wat onder andere inhoudt dat bestanden meestal groter zijn dan bij jpg. Sneller internet maakt dat echter een minder groot probleem en de kwaliteit van de afbeeldingen is superieur. Animatie is bij dit bestandformaat niet mogelijk, maar daar is eenvoudig omheen te werken door met javascript verschillende plaatjes achter elkaar te tonen.

Afbeeldingen: converteren

Ooit was Paint Shop Pro het aangewezen programma voor het omzetten van verschillende typen plaatjes. Voor dat doel zijn de nieuwe versies nog steeds geschikt, maar als het u alleen gaat om het omzetten is het echt overkill. Het kan ook prima en gratis met het veelgeprezen IrfanView Grafisch fraaier is echter het eveneens gratis XnView, waarmee u maar liefst 400 grafische formaten kunt omzetten naar vijftig andere bestandstypen.

Video: comprimeren?

De toegenomen snelheid waarmee mensen met internet zijn verbonden, heeft online video een enorme impuls gegeven. Waar voorheen slechts video-enthousiastelingen hun beelden op de pc bewerkten, krijgt iedereen die wel eens op internet komt nu vrijwel dagelijks te maken met digitale video. Van een hype is geen sprake, integendeel: deze trend zal alleen maar toenemen. Gebruik van video is nu dan ook een van de belangrijkste ontwikkelingen op het web.
Het grootste verschil tussen video en de hierboven besproken mediatypen is de mate van compressie. Stilstaand beeld en geluid komt u nog tegen in ongecomprimeerde vorm, maar niet bij digitale video (behalve in professionele omgevingen, zoals studio's). De reden daarvoor wordt snel duidelijk als u bedenkt dat ongecomprimeerde video in de ouderwetse PAL-resolutie al bijna 30 megabyte per seconde opslurpt. Een dvd-tje zou, om video ongecomprimeerd op te slaan een capaciteit moeten hebben van bijna 216 gigabyte; het 23-voudige! U snapt dat hd-video zonder compressie het nog veel bonter maakt. Hoe snel pc's en hoe groot harde schijven ook zijn, dat zijn nog steeds indrukwekkende getallen waarop een pc zich zeker stukbijt. Laat staan dat dit een optie is voor video op internet.

Video: comprimeren!

Online converters

Om bestanden om te zetten hebt u in veel gevallen niet eens software nodig. Dat klusje klaart u namelijk net zo gemakkelijk online. Voor het omzetten van tientallen bestandstypen kunt u op een snel groeiend aantal websites terecht. We noemen Media Convert Media Convert en Zamzar. Voor het omzetten van video op YouTube, zodat u die op uw iPod of PlayStation Portable kunt bekijken, kunt u terecht op Vixy.net.Het goede nieuws is dat video zeer goed te comprimeren is. Het beeld op een gemiddelde dvd is samengeperst tot eendrieëntwintigste van de oorspronkelijke omvang. Anders gezegd: ruim 95 procent van de informatie wordt weggegooid! Toch zien films op dvd er doorgaans prima uit. Voor verspreiding over internet levert zelfs de op dvd's toegepaste mpeg-2 compressie nog te grote bestanden op. Omdat het net als bij geluid en stilstaand beeld altijd zoeken is naar het optimum tussen kwaliteit enerzijds en hoeveelheid data anderzijds, is er een onoverzienbare hoeveelheid methodes bedacht om video te comprimeren. Dat dit voor de kijkers niet alleen maar gunstig is, moge duidelijk zijn. Om alles te kunnen zien moet u zich door een woud van toegepaste compressietechnieken en bijbehorende bestandstypen worstelen. Websites als YouTube bieden een oplossing, door de videospeler te integreren in de site. De daar toegepaste flash-speler wint snel aan populariteit, omdat daarmee webmasters zeker weten dat iedereen de video kan zien. Naast het genoemde mpeg zijn belangrijke bestandsformaten wmv, dat hoort bij Windows Media Player en in mindere mate mov, van Quicktime. Wat u op het web ook vaak zult tegenkomen is avi, maar dat is eigenlijk een verzamelnaam voor video en audio die op verschillende manieren gecodeerd kan zijn; er kunnen meerdere compressietechnieken worden toegepast binnen een avi-bestand, waarvoor u telkens de passende codec (COder / DECoder) nodig hebt.

Video: converteren

Zolang het nog wemelt van de verschillende videoformaten, is het hebben van een allround-videospeler een must. Dan dient zich een nieuw probleem aan. Bij softwarematige spelers op uw pc is dat een kwestie van het installeren van de juiste codec. Die zijn er te kust en te keur op internet, vaak gratis. Bij hardwarespelers hebt u die mogelijkheid echter niet altijd. U zult de video moeten omzetten naar het voor die speler geschikte formaat. Hier komen conversieprogramma's in beeld. De koning van de conversiehulpjes is het gratis programma Super. Wel even scrollen tot onder aan de pagina en daar nog een paar keer doorklikken, dan bent u waar u zijn moet.

Conclusie

Hoewel het lastig blijft dat er zoveel formaten bestaan voor hetzelfde, helpen diverse programma's en websites bij het omzetten van een zeer uiteenlopende reeks bestanden. Door het kennen van de voornaamste multimediabestanden en de beschikbare conversiemogelijkheden blijft u de chaos eenvoudig de baas.