Koelen wanneer dat nodig is

Veel pc's klinken als een stofzuiger vanwege de koelventilators die hard moeten werken om de kostbare onderdelen toch vooral zo koel mogelijk te houden. Zo is er altijd een fan in het voedingsblok en ook eentje op de processor. Vaak heeft ook uw videokaart een vrolijk draaiende waaier, heeft de kast een ventilator en wellicht zelfs een of meer onderdelen op uw moederbord. Al deze ventilators draaien maar al te vaak continu op volle snelheid, ongeacht de temperatuur van het te koelen onderdeel. Zeker, ze mogen nooit en te nimmer verwijderd of uitgeschakeld worden, maar het is mogelijk hun snelheid te minderen als hun te koelen component toch niet warm wordt. Daarmee haalt u het lawaainiveau van uw pc flink naar beneden. Dit leert u allemaal in deze workshop, maar bedenk wel dat de volgende handelingen bedoeld zijn voor ervaren gebruikers. Weet u niet wat u precies aan het doen bent, hou dan in ieder geval uw hoofd koel en begin dan niet aan de uitvoering.

Stap 1

Allereerst moet u natuurlijk SpeedFan downloaden. Dat kan geheel gratis vanaf Almico.com. Klik aldaar op de link SpeedFan 4.28 (of wellicht inmiddels alweer een hoger versienummer). Het installatiebestand is vrij klein, dus zelfs met een inbelverbinding zal het binnenhalen lekker snel gaan. Bewaar het bestand (voorlopig) op uw Bureaublad en dubbelklik er na downloaden op. LET OP, een kleine waarschuwing vooraf: SpeedFan is in de meeste gevallen betrouwbaar, maar zo af en toe wil het op een enkel systeem misgaan. In dat geval crasht het programma om de haverklap (zoals op een van onze testsystemen met een ATi CrossFire-moederbord gebeurde). Mocht ook u tegen dergelijke problemen aanlopen, laat SpeedFan dan voor wat het is en troost u met de gedachte dat het niet aan u heeft gelegen.

Stap 2

[afbeelding0]Speedfan detecteert en rapporteert welke fancontrollerchips er op het moederbord aanwezig zijn. Bovendien worden diverse gemeten temperaturen weergegeven en kan de fansnelheid geregeld worden. Het hoofdvenster van SpeedFan geeft een overzicht van alle gedetecteerde ventilators en temperatuursensors. In ons geval zijn er drie ventilators en een aantal temperatuursensors gevonden. Geen enkele is voorzien van een herkenbaar label, maar dat lossen we straks op. Verder vindt u in bijgaande schermafbeelding een uitsnede van een 'probleem-pc'. Het gaat om een Athlon 64 met nForce4 chipset. Extra ingewikkeld omdat dit systeem maar liefst drie harde schijven bevat. Opvallend is daarbij dat twee van deze schijven de toch tamelijk zorgwekkende temperatuur van maar liefst 126 graden Celsius hebben bereikt. Hoger dan het kookpunt van water! Gelukkig blijkt de gemeten waarde in dit geval fout, omdat SpeedFan niet in staat was om de temperatuursensors te kalibreren. Uit deze twee voorbeelden blijkt dat interpretatie van de gemeten gegevens soms nogal gecompliceerd is.

Stap 3

[afbeelding0]In deze afbeelding ziet u de temperaturen zoals die door SpeedFan werden gerapporteerd op een 3,8 GHz Pentium 4 (Intel 955X moederbord) . De processor (ofwel 'CPU') heeft een temperatuur van 53 graden Celsius. Iets aan de warme kant, maar geen al te groot probleem. De totale systeemtemperatuur ('Internal Temp') is ook wat hoog met 40 graden Celsius. De harde schijf ('HDD') heeft ook nog geen koorts met 41 graden Celsius. Bij dit systeem ziet u bovendien het label 'Remote Temp', dit krijgt u te zien omdat veel sensoren geen logische naam hebben. Over het algemeen ziet alles er in dit systeem goed uit. Merk op dat er twee temperaturen gemeten zijn met de waarde nul. Deze kunnen verwijderd worden omdat ze geen enkel nut hebben.

Stap 4

[afbeelding0]Om overbodige waarden te verwijderen klikt u op de knop Configure en dan op het tabblad Temperatures in het geopende dialoogvenster. Als u, zoals op onze testcomputer, temperatuurwaarden van 0 graden tegenkomt, dan kunt u de selectievakjes voor deze waarden uitschakelen. Klik vervolgens op het tabblad Fans en schakel daar alle selectievakjes voor nulwaarden uit. Klik op OK om terug te keren naar het hoofdvenster. Het overzicht is nu ontdaan van onzin en bevat alleen nog relevante informatie.

Stap 5

[afbeelding0]Een van de meer gecompliceerde zaken van SpeedFan is het uitvinden van welke uitgelezen waarde bij welke ventilator hoort, in het geval ze niet automatisch van de juiste naam voorzien worden. De meest nauwkeurige manier is om een regelbare weerstand tussen de voedingsdraad van elke fan te zetten en deze hoger of lager te regelen. U ziet dan in het venster van SpeedFan welke fan van toerental verandert. De botte bijl-methode werkt ook: houd een fan simpelweg (heel kort!) even tegen en let op welke waarde terugloopt. Let daarbij op uw vingers en doe dat nooit met de fan in de voeding, het is simpelweg niet goed voor de gezondheid (van uw pc én uzelf ) om daar met uw vingers of welk voorwerp dan ook in te peuteren. Hebt u uitgezocht welke waarde bij welke ventilator hoort, dan klikt u weer op Configure en vervolgens op het tabblad Fans. Druk vervolgens op F2 om elk label te bewerken en van de juiste naam te voorzien.

Stap 6

[afbeelding0]Nu moeten de juiste temperatuursensors gevonden worden. Een meer ingewikkeld klusje! Klik weer op Configure en vervolgens op het tabblad Temperatures. U kunt nu de labels weer bewerken na een druk op F2. De processor (CPU) en harde schijf moeten in principe al van het juiste label zijn voorzien. In dit voorbeeld vinden we twee waarden, beide behorend bij de sensorchip LM85B. Dit soort chips zijn op verschillende plekken van het moederbord te vinden, maar u hoeft niet net als wij altijd twee waarden te zien. Mocht u een dubbele uitlezing krijgen voor één onderdeel, dan kunt u om op veilig te spelen het selectievakje voor de laagst uitgelezen waarde uitschakelen. Als u klaar bent klikt u op OK, waarna u ziet dat ook de uitlezingen rondom temperaturen een stuk helderder geworden zijn. Wij lieten de waarden die horen bij de processor, harde schijf en totale systeemtemperatuur staan.

Stap 7

[afbeelding0]Nu we alle voor ons belangrijke waarden hebben ge-identificeerd is het tijd om een laagst gewenste waarde en een hoogste grenswaarde (waarbij een waarschuwing wordt afgegeven) in te stellen. Klik op de knop Configure en daarna op het tabblad Temperatures. Klik dan op ieder item dat u in de vorige stappen ingeschakeld hebt gelaten. Onderaan het dialoogvenster Configure ziet u dan per onderdeel Desired (gewenste) en Warning (waarschuwing) temperaturen; deze kunnen per sensor worden aangepast. Wij hebben bewust even een onnatuurlijk lage waarschuwingsdrempel van 30 graden ingesteld voor de processor. Dat leidt meteen tot een waarschuwing in de vorm van een vlammetje naast de meetwaarde CPU in het hoofdvenster van SpeedFan.

Stap 8

[afbeelding0]U hebt net kunnen zien hoe het waarschuwingssysteem werkt, dus is het tijd om de zaken serieus aan te pakken. Als vuistregel kunt u er vanuit gaan dat de meeste processors probleemloos en veilig kunnen werken bij temperaturen van 80 tot 90 graden Celsius, maar controleer de aanbevelingen van de fabrikant om helemaal zeker te zijn. Onthoud bovendien dat welke waarde u ook kiest, dit op uw eigen risico is. Wij willen toch graag wat speling houden, dus stellen we een waarschuwingstemperatuur van 75 graden en een gewenste temperatuur van 40 graden in. Hoewel deze laatste waarde een droomwens is - de meeste processors blijven nooit zo koel - kan het zeker ook geen kwaad. Mocht een temperatuur onverhoopt ónder de gewenste (desired) waarde komen, dan laat SpeedFan een naar beneden gerichte blauwe pijl zien. Meestal geen reden tot zorg. Als het gaat om de totale systeemtemperatuur, ofwel de temperatuur in de pc-behuizing, dan zal deze gemiddeld zo'n 20 graden boven de omgevingstemperatuur liggen. Een Desired waarde van 30 graden is dan ook mooi, met een Warningwaarde van rond de 55 graden. De harde schijf heeft de neiging flink warm te worden, dus vulden we daar een waarde van 40 graden in voor Desired en 60 graden als Warning. Klik op OK als u klaar bent met het maken van de instellingen alhier.

Stap 9

[afbeelding0]Er is nog verschrikkelijk veel meer te ontdekken in Speed-Fan, maar voor nu willen we even de mogelijkheid om een logbestand te maken uitlichten. Klik daarvoor op Configure en in het geopende venster op het tabblad Log. Schakel vervolgens het selectievakje voor de optie Enable (inschakelen) in. Ga vervolgens naar het tabblad Voltages en klik daar op elk aanwezig item. U kunt dan telkens het bijbehorende selectievakje voor Logged inschakelen. Van nu af aan houdt SpeedFan een logboek bij van de +3,3V, +5V en +12V waarden. Dit is erg handig als u bijvoorbeeld uw voeding van instabiliteit verdenkt; u kunt dan altijd terugkijken of er over een bepaalde tijdsperiode iets abnormaals is gebeurd.

Stap 10

[afbeelding0]In deze laatste stap gaan we de ventilatorsnelheid terugdraaien waar dat veilig en probleemloos kan. We adviseren u SpeedFan eerst een paar dagen te gebruiken en daarbij nauwgezet de gerapporteerde waarden in de gaten te houden. Als deze continu vlakbij of zelfs onder de Desired (gewenste) waarden liggen is het waarschijnlijk wel veilig om de fansnelheid een beetje terug te regelen. Blijkt daarentegen dat de uitgelezen temperaturen constant in de buurt van de waarschuwingsgrenzen liggen, dan is het érg dom om de ventilatorsnelheid te verlagen. Kunt en wilt u de fansnelheid omlaag hebben, dan klikt u weer op de knop Configure en vervolgens op het tabblad Speeds. Klik nu op de ventilatorcontroller die u wilt aanpassen en stel de Minimum en Maximum snelheden in; deze worden weergegeven als percentage van de maximum snelheid. We adviseren u om vooral in kleine stapjes voorzichtig terug te regelen om schade aan uw systeem te voorkomen. Terug in het hoofdvenster van SpeedFan schakelt u aldaar het selectievakje voor de optie 'Automatic fan speed'in, waarna Speed-Fan de controle over de ventilatoren in uw pc overneemt. Als het goed is wordt het dan ineens een stuk stiller in en om uw pc.